|
Istrazhivachi vec' duzhe vrijeme oznachavaju imena evropskih rijeka kao najstarija imena na evropskom kontinentu. Prilichno staro (svakako antichko) ime ima i rijeka Bosna, koja spada medju vec'e na istochnoj obali Jadranskog mora. Najkasnije u ranom srednjem vijeku je po rijeci Bosni dobila ime zemlja i drzhava Bosna – domovina ”romaniziranih” Ilira i doshljaka Slavena, koji su se najkasnije u kasnom srednjem vijeku pocheli predstavljati kao Boshnjani, Boshnjaci odnosno Bosanci (lat. Bosnensis). U vrijeme Kraljevine (Jugoslavije) Srba, Hrvata i Slovenaca te u vrijeme Titove Jugoslavije su bile oznake Boshnjani, Boshnjaci odnosno Bosanci (prvi put otkako postoje) iskljuchivo zbog hrvatsko-srpskih politichkih interesa u Bosni i Hercegovini skoro sasvim nestale iz ekonomskog, kulturnog i politichkog zhivota. Izuzetak je bila jedino oznaka Bosanci, koja se je uglavnom upotrebljavala za nekulturne i ”neopeglane” ljude:
”Jesi l’ mala ljubila do sada?
Jesi, jesi, al’ Bosanca nisi!
Lijepo c'u se pocheshljati, dotjerati, opeglati –
mirisat c'u kao ruzha, volit c'esh me ti.
To znam…”1
Bosanski identitet Boshnjana, Boshnjaka odnosno Bosanaca je kao shto je poznato kapitalna tema koja zahtijeva ozbiljnu znanstvenu obradu, a takva do sada josh nije napravljena. Na tu chinjenicu je 1994. godine upozorila i slovenska sociologinja odnosno historicharka Vera Krzhishnik Bukic', koja je bosanskom identitetu posvetila manju raspravu. Unatoch kvalitetnoj i medju istrazhivachima neobichno dobro prihvac'enoj raspravi V. Krzhishnik Bukic', na ovom mjestu zhelim istaknuti da i njezin pristup spomenutom identitetu temelji na zastarjelim, politichki motiviranim mnenjima nekih hrvatskih i srpskih istrazhivacha, koji nisu zheljeli (a neki i josh uvijek ne zhele) priznati cjelovit drushtveni vidik bosanskog identiteta, vec' su isticali samo teritorijalni odnosno ”geografski” vidik tog identiteta (pa ni toga ne uvijek). Takav pristup se vrlo lijepo vidi i u nekim rechenicama V. Krzhishnik Bukic':
”Na vprashanje o dejanskem obstoju bosanske identitete ni mogoche jasno odgovoriti niti pritrdilno niti nikalno. Zgodovinska in danashnja razklanost med nechim, kar je nekdaj bilo in kar naj bi spet bilo, je vsekakor ena od glavnih znachilnosti bosanske identitete. Vprashljiv je pri tem druzhbeno-skupinski povezovalen vidik identitete, medtem, ko drugi, ozemeljski, kljub geopolitichnim spremembam, ki jih kroji zgodovinski chas, vseskozi nesporno obstaja… Bosanska etnija se zachenja oblikovati po izvirno geografskih pojavnih predlozhkih v zgodnjem srednjem veku po prihodu in naselitvi Juzhnih Slovanov na Balkan. Bistveno je poudariti, da so Juzhni Slovani vse od tedaj, ne glede na tedanja (z Iliri) in kasnejsha migracijska meshanja, geopolitichne in verske spremembe, ostali osnovna etnichna prebivalstvena struktura v Bosni… Vechstoletni obstoj srednjeveshke drzhavno-ozemeljske identitete z bosanskimi bani in kralji, razvita gospodarsko-prometna organiziranost z lastnim denarjem, avtohtona vera (crkva bosanska) in kultura, o kateri prichajo bosanski jezik, pisava bosanchica, nagrobni spomeniki – stechki, pa tudi zavestna pripadnost bosanstvu, od koder izvira ime Boshnjani oziroma dobri Boshnjani – to so tiste osnovne komponente, ki tvorijo temeljno identiteto, zaradi katere bi bosansko etnichno skupnost po ”sholskih” merilih smeli zhe v srednjem veku obravnavati kot bosanski narod… Od 15. stoletja naprej se zachne she ne povsem izoblikovana bosanska narodna (nacionalna) identiteta trgati. Spodjeda jo postopno odmiranje bosanske cerkve in prehajanje ter pad samostojne bosanske drzhave pod turshko oblast. Med vsemi spremembami je po prvotnem razkolu v 11. stoletju znotraj samega krshchanstva (ki je v sami dezheli Bosni krshchane lochil na katolike in pravoslavne) gotovo najusodnejshi prihod nove vere – islama. Islam prodre v Bosno she pred konchnim prihodom otomanskih zavojevalcev. V naslednjih dveh stoletjih sprejme islam mnogo domachega prebivalstva. K njegovim vernikom, muslimanom, sredi 15. stoletja pristopijo zhe zelo razredcheni kristjani, pripadniki bosanske cerkve, ki je imela sicer nekatere stichne tochke z islamskim verskim naukom. Islam sprejmejo tudi mnogi bosanski katoliki in bosanski pravoslavni, vechinoma predvsem iz ochitno pragmatichnih razlogov. Ker je imela v tistih chasih vera odlochujoch vpliv na socializacijske procese posameznikov in druzhbenih skupin, je razumljivo, da je postopen, a mnozhichen prehod bosanskega prebivalstva v islam bistveno vplival tudi na njegovo kulturno-narodnostno identiteto. Ob muslimanih, ki postajajo prebivalstvena vechina v mestih in drugih strnjenih naseljih, se she naprej ohranjajo bosanski pravoslavni (v veliki meri so to slovanizirani romanski Vlahi) in bosanski katoliki, ki tvorijo vechino na podezhelju. Od 16. stoletja naprej se pridruzhujejo raznoliki bosanski etnichni strukturi, poleg tudi v Bosno zhe priseljenih Romov, she maloshtevilni, a versko in socialno stabilni Zhidje – Sefardi… Tako sta 16. in 17. stoletje predvsem zaradi mnozhichne islamizacije, pa tudi zaradi migracij, ki so posledice vojashko-politichnih dogajanj na ozemlju Bosne in okrog nje, chas morda najmochnejshega narodnostnega previranja in s tem diskontinuitete bosanske identitete. Z utrjevanjem verskih, politichnih, gospodarskih in kulturnih razlik med tremi glavnimi bosanskimi druzhbenimi skupinami se nadaljuje proces raztakanja bosanske identitete. Ker pa, po drugi strani, turshka oblast v Bosni she naprej ostaja nedotakljiva in chvrsta, se skozi njen geopolitichni in upravno-administrativni status bosanska identiteta vsaj formalno ohranja ne glede na vse lochevalno delujoche notranje razlike… ”Bosanski narod” ne nastane v vsebinskem smislu niti v 19. stoletju, cheprav v tej smeri obstajajo posebna prizadevanja. V tem chasu se spremenijo imperialna razmerja na Balkanu. To je obdobje zatona turshkega cesarstva in hkrati chas vse mochnejshega habsburshkega imperialnega gospostva. Balkan je postajal vse spornejshe stichishche njunih interesov, pa tudi vroche ozemlje narodnoosvobajajochig gibanj… Poleg zhe vechkrat omenjenih verskih in drugih lochevalnih silnic od druge polovice 19. stoletja naprej razdirajo potencialno bosanstvo pohlepni etnichno sorodni sosedje. Ti vidijo v vechreligijski in vechkulturni Bosni prilozhnost za lastno drzhavno-ozemeljsko shirjenje. Na razne nachine vsiljujejo svojo hrvashko oziroma srbsko etnichno identiteto bosanskim katolikom in bosanskim pravoslavnim”.2
Ono najvazhnije zbog chega se sa V. Krzhishnik Bukic' nikako nec'u moc'i slozhiti je njeno mnenje da je u vremenu od 12. do 19. stoljec'a moguc'e govoriti samo o teritorijalnom odnosno ”geografskom” vidiku bosanskog identiteta a nikako o cjelovitom drushtvenom vidiku odnosno o vidiku kojeg je ona nazvala: ”druzhbeno-skupinski povezovalen vidik identitete”. Smatram naime da je V. Krzhishnik Bukic' u vrijeme kad je pisala svoju raspravu bila pod jakim uticajem hrvatskih i srpskih istrazhivacha koji su u raspravama o identitetu Boshnjana, Boshnjaka odnosno Bosanaca, Hrvata i Srba koristili dvojna mjerila. Kao primjer mogu navesti da su spomenuti istrazhivachi, kao dokaze o hrvatskom i srpskom identitetu stanovnika srednjevjekovne Hrvatske i Srbije koristili tri kamene ploche sa natpisima u latinici i c'irilici, a kao dokaze o bosanskom identitetu stanovnika Bosne nisu koristili tri kamene ploche sa natpisima u bosanchici. Kao dokaz o postojanju bosanskog identiteta nije im bio dovoljan chak ni bosanski jezik.
Moram opet ponoviti da je V. Krzhishnik Bukic' zapisala: ”Od 15. stoletja naprej se zachne she ne povsem izoblikovana bosanska narodna (nacionalna) identiteta trgati”.
Kako se mozhe pocheti ”trgati” neshto shto u stvari josh ne postoji? Naravno, puno vec'i problem predstavljaju pisani izvori shto ih je V. Krzhishnik Bukic' koristila da bi dokazala da se ”she ne povsem izoblikovana bosanska narodna (nacionalna) identiteta” od 15. stoljec'a naprijed pochinje trgati. Tih pisanih izvora je naime tako malo da na osnovi podataka koje nam nude, uopshte nije moguc'e ozbiljno raspravljati o jednoj ili dvjema razinama bosanskog identiteta odnosno o ”josh ne sasvim izoblikovanom” i ”sasvim izoblikovanom” bosanskom identitetu. Smatram da bi za takve vrste spoznaje bilo potrebno puno vishe pisanih izvora. Da li je uopshte potrebno isticati da iz pisanih izvora nastalih u vremenu od 15. do 19. stoljec'a, o bosanskom identitetu stanovnika Bosne saznajemo u stvari samo to da je postojao? I skoro nishta vishe! Osim toga, moram josh jednom ponoviti da je V. Krzhishnik Bukic' zapisala: ”Tako sta 16. in 17. stoletje predvsem zaradi mnozhichne islamizacije, pa tudi zaradi migracij, ki so posledice vojashko-politichnih dogajanj na ozemlju Bosne in okrog nje, chas morda najmochnejshega narodnostnega previranja in s tem diskontinuitete bosanske identitete”.
Smatram da je V. Krzhishnik Bukic' i u ovoj rechenici upotrijebila dvojna mjerila. Kako je moguc'e tvrditi da su bosanski identitet ugrozile islamizacija i migracije, kad je opc'e poznato da inache ”sumnjivo tajanstveni Srb” odnosno islamizirani turski janjichar Konstantin Mihailovic' shto su ga 1463. godine u gradu Jajce zarobili Madjari, nikad nije zaboravio svoje ”srpsko” porijeklo? Nadam se da ne treba posebno isticati ni chinjenicu da su Mihailovic'eve ”Janicharove uspomene” dosad korishtene kao vazhan izvor za historiju bosanske srednjevjekovne drzhave.3 Da li je potrebno predstaviti josh koji ”nov” dokaz koji bi potvrdio da su Turci stanovnike svog Carstva dijelili prije svega na krshc'ane (odnosno katolike i pravoslavne) i muslimane te da nisu ni pokushali organizirano zatirati njihov (npr. bosanski, hrvatski i srpski) identitet.
Ozbiljni napadi na bosanski identitet stanovnika Bosne su zapocheli (i po mnenju V. Krzhishnik Bukic') tek u drugoj polovici 19. stoljec'a i to pod uticajem ilirskog, velikohrvatskog, velikosrpskog i jugoslavenskog velenacionalnog programa. Kao shto je poznato spomenuti velenacionalni programi (izuzetak je jedino ilirski) su se pojavili u vrijeme raspada turskog Carstva, chiji je dio (barem formalno) do 1908. godine bila i Bosna. Ovdje zhelim predstaviti samo nekoliko primjera iz kojih se jako lijepo i jasno vidi da u vrijeme od 15. do 19. stoljec'a bosanski identitet bosanskih katolika, muslimana i pravoslavnih nije bio samo ”mrtvo slovo na papiru”.
U 15. stoljec'u su kao robovi u Genovi spomenuti Boshnjani, Boshnjaci odnosno Bosanci i Srbi: ”…schiavi bosniaci e serbi…”.4
U drugoj polovini 16. stoljec'a je kao admiral shpanske (napuljske) mornarice dokumentiran Petar Ohmuchevic', poznat i kao ”po starini Boshnjanin”.5
U Veneciji je 1611. godine bosanchicom shtampana knjiga ”Nauk karstianski” bosanskog franjevca Matije Divkovic'a, koji je knjigu posvetio svojim mecenima: ”…plemenitom i visokom gospodinu, gospodinu Antunu Gargurevic'u Boshnjaninu iz Saraeva i Pavi sinu njegovu vele poljubljenomu, Gospodi mojoj vele dragoj i ljubljenoj…”. Na naslovnoj stranici je josh zapisao da je ”Nauk karstianski” preveo iz latinskog u slavenski jezik, kakav se u Bosni govori: ”…izvadi iz jezika diachkoga privede i slozhi u jezik slovinski kako se u Bosni govori…”. Divkovic' je u uvodu u drugi dio knjige zapisao da je sve rastumachio odnosno preveo iz latinskog u pravi i istiniti bosanski jezik: ”Ova istomachi aliti privede iz jezika diachkoga u pravi i istiniti jezik bosanski”.6
|
Andrija Kachic' Mioshic' (1704-1760.)
(rad Ivana Rendic'a 1889., bista, crkva u Zaostrogu)
|
|
Chuveni Slovin Andrija Kachic' Mioshic' (1704-1760.) je u svom djelu ”Razgovor ugodni naroda slovinskoga” objavio i epsku pjesmu kojoj je dao naslov: ”Pisma najposlidnja od slavne Bosne, prikazana otcu poshtovanomu fra Boni Benic'u, shtiocu bogoslovcu i kustodu rechene provincije, od starca Mjelovana”. U toj pjesmi je A. Kachic' Mioshic' bosanske katolike, muslimane i pravoslavne oznachavao kao Boshnjake i Hercegovce, ali se u pjesmi vrlo lijepo vidi da su za njega (koji u pjesmi nastupa kao starac Mjelovan) i Hercegovci u stvari Boshnjaci:
”Probudi se, Bosno, zemljo slavna,
kojano si zaspala odavna,
ter mi kazhi bosanske junake,
na oruzhju vitezove jake,
neka mogu i nji zapjevati,
chast i diku slavnoj Bosni dati!
Ali Bosna lipo odgovara,
Mjelovana ter zhestoko kara:
Jer si brezhan starche poludio,
putujuc'i pamet izgubio?
Kad si pjeva pjesme od junaka,
najvec'e si pjeva od Boshnjaka.
Ko je bio Marko Kraljevic'u,
ko li vitez Milosh Kobilic'u?
Ko bijashe Relja Boshnjanine,
Omuc'evic' junak od starine?
Ko je bio Brankovic'u Vuche,
ko l’ starinom Kastriotic' Jure,
ko li junak Zrinovic'u bane,
ko l’ delija Kosaric' Stjepane
nego mladi starinom Boshnjaci,
ol Boshnjaci oli Ercegovci,
koji bihu bosanska gospoda
od slavnoga mojega naroda?
Odklem bishe Senjanin Ivane
i delija Makar kapetane,
odklem li je Novak i Radivoj
i delija Tomic'u Mijate
vec' od Bosne i Ercegovine,
Kosaric'a stare banovine?
I ostali uskoci junaci
svi su, starche, starinom Boshnjaci.
Ko bijashe Janko Mitrovic'u
i Ilija serdar Smiljanic'u,
ko li bishe Suric' don Stipane
i kavalir Jankovic' Stojane,
vec' uskoci starinom Boshnjaci,
ol Boshnjaci oli Ercegovci, –
i ostali kotarski serdari,
kapetani, alaj – barjaktari?
Odklem bishe starina Nakic'a,
Sinobada i mlada Radnic'a
vec' od Bosne i Ercegovine?
Viruj meni, starche do istine.
Odkolem je Vuchkovic'u Zeche
i kavalir Grchic' dom Ivane,
odklem li su ostali serdari
i na glasu cetinski glavari
neg od Bosne i Ercegovine
vitezovi zvani od starine?
Ko je bio Marko Sinovchic'u,
silni vitez Petre Kulishic'u
neg Boshnjaci, starinom junaci,
Ercegovci ol mladi Ungarci?
Odkolem je Deli – Markovic'u,
silni junak Rade Miletic'u
neg uskoci mladi Ercegovci,
a starinom svi jesu Boshnjaci?
Ko bijashe Nikolic'u Bajo,
ko li vitez Ivanovic' Marko
nego mladi starinom Boshnjaci,
ol Boshnjaci oli Ercegovci?
Shto ti pjevash Posavce junake,
to ti pjevash starinom Boshnjake.
Otkuda su Domazetovic'i,
ljute zmije kano Jankovic'i,
vec' starinom od Bosne knezovi,
na oruzhju silni vitezovi,
kojino su svuda vojevali,
josh i turske glave odsicali
od Kandije rata zhestokoga
pod barjakom cesara bechkoga?
A kamo ti pashe Atlagic'i,
Atlagic'i i Kulinovic'i?
Di su tebi Duratbegovic'i,
Duagic'i i Sokolovic'i?
Kamo tebi sile Bakotic'i,
Kosaric'i i Filipovic'i?
Di su tebi Kopchic'i junaci,
Ljubovic'i di su Ercegovci,
Sulagic'i i Mesiovic'i,
Lopuzhic'i i Vazlinovic'i
i ostali po izbor junaci
Ercegovci ol silni Boshnjaci,
Dalmaciju koji porobishe,
na stotine glava odsicashe?
Kamo tebi Kuna Asan – aga,
koji mnogo odnese mejdana?
Di je junak Poprzhenovic'u,
Na oruzhju Marko Kraljevic'u?
Kamo li ti Babic'u Asane,
di li ti je Lopuzhic' C'emane?
Kamo tebi Cukarinovic'i,
Nozhinovic' i Nadzhakovic'i?
Di je tebi Firdusovic' bezhe,
Topalovic' di ti je vitezhe?
Kamo li ti Zlojic' Omer – aga,
di li ti je Sharic' dizdar – aga
Di su sile Tataranovic'i,
Duratovic' i Tabakovic'i,
koji svuda chete chetovashe,
na stotine glava odsicashe?
Svi su ovo starinom Boshnjaci,
ol Boshnjaci oli Ercegovci,
kojino se tada izturchishe
kada Bosnu Turci osvojishe, –
i ostali bez broja junaci,
vitezovi starinom Boshnjaci,
koji vlashke odsicashe glave
vec'e neg je u Primorju trave.
I da si mi zdravo, Mjelovane!
Boga moli, ostavi mejdane:
sve je nishta, sve c'e u prah poc'i,
grije plachi, valja g Bogu doc'i.
Ove pisme svakome drage nec'e biti, jer medju njima malo ima razlikosti, nahodec'i se u svim iste richi, kakonoti ove: junak, vitez, delija, leventa, zmija, zmaj, vuk, lav, soko, ora, gnizdo sokolovo i mach, sablja, kopje, Kraljevic', Kobilic', Zdrinovic', kolajne, medalje, dukale, odsicashe, robje dovodjashe &c. Kad bi moguc'e bilo, imala bi jedna od druge biti posve razlichita, ali buduc'e svi vitezovi imenovani od iste kriposti, s istim richma sluzhiti se bi potribito za ukazati njiova junashtva. Komu su ugodne neka ji piva; komu li nisu, neka idje spavati”.7
Bosanske katolike, muslimane i pravoslavne je kao Boshnjake oznachavao i Ilija Garashanin (1812-1876.), ministar za unutrashnje poslove od turskog Carstva zavisne Knezhevine Srbije i glavni ideolog tako zvanog velikosrpskog velenacionalnog programa (to je u stvari chovjek koji je stvorio danashnje bosanske Srbe i pomagao u stvaranju danashnjih bosanskih Hrvata). U svom politichkom programu, uglavnom poznatom pod imenom ”Nachertanije” odnosno u poglavlju ”O politiki Srbije u smotreniju Bosne, Ercegovine, Crne Gore i sjeverne Albanije” je chak osam puta spomenuo Boshnjake.8 I. Garashanin je u tom poglavlju prvo pisao o srpskoj drzhavi i obliku srpske drzhavne zajednice i naglasio:
”Ako Boshnjaci ne bi ovo primili to bi otuda kao sigurno sljedovalo raskomadanje Srbalja na provincialna mala knjazhestva pod osobitim vladajuc'im familijama koje bi nepremjeno tudjem i starom uplivu (bile) predale; jer bi one medju sobom sarevnovale i jedna drugoj zavidele”.
O srpskim drzhavnim i nacionalnim interesima je zapisao:
”Ko god dakle ovom narodu dobra zheli on ne sme Boshnjacima nasledstveno knjazhesko dostoinstvo preporuchivati”.
Spomenuo je i diplomaciju Knezhevine Srbije:
”K ovome treba dakle uchiniti da se Boshnjaci i ostali Slaveni i kod ovoga treba zashtitu i svaku pomoc' da nadju kad god se o tom radilo bude ovog nachela vrednost pokazati”.
Prilichno precizno je opisao na koji nachin bi moralo doc'i do ujedinjenja Bosne i Srbije:
”Ustav i sva ustrojenija glavna knjazhevstva Srbije u Bosni i Hercegovini medju narodom rasprostranjavaju, nego josh i to da se za vremena nekoliko mladih Boshnjaka u srpsku sluzhbu drzhavnu primi da bi se ovi praktichno u politicheskoj i financijalnoj struci pravlenija, u pravosudiju i javnom nastavleniju obuchavaju i za takve chinovnike prepravljaju koji bi ono shto su u Srbiji nauchili posle u svome otechestvu u djelo privesti mogli. - Ovde je narochito nuzhno to primjetiti: da ove mlade ljude pored ostalih treba osobito nadziravati i vaspitavati tako, da njihovim radom sasvim obvlada ona spasitelna idea opshteg sjedinjenja i velikog napretka. Ova duzhnost ne mozhe se dovoljno preporuchiti”.
Brinuo se i za kulturni zhivot Boshnjaka i Srba:
”U ovoj celji nuzhno bi bilo narediti da se po gdi koja knjiga molitvena i pesme molitvene i pesme duhovne u beogradskoj tipografiji shtampaju; - posle toga i molitvene knjige za pravoslavne Hristijane, zbirku narodnih pesama, koja bi na jednoj strani sa latinskim a na drugoj sa kirilskim pismenima shtampana bila; osim toga mogla bi se kao trec'i stepen shtampati kratka i opshta narodna istorija Bosne u kojoj se ne bi smela izostaviti slava i imena nekih k muhamedanskoj veri preshavshi Boshnjaka. Po sebi se pretpostavlja da bi ova istorija morala biti spisana u duhu slovenske narodnosti i sa svim u duhu narodnog jedinstva Srba i Boshnjaka”.
I. Garashanin je posebno lijepo pisao o uticaju Srbije na Boshnjake – katolike i pravoslavne:
”Na istochnog vjeroispovijedanija Boshnjake vec'i upliv imati, nec'e biti za Srbiju tezhak zadatak. Vishe predostrozhnosti i vnimanija naprotiv toga iziskuje to, da se katolichki Boshnjaci zadobijedu. Na chelu ovih stoje franjevachki frateri”.
Boshnjake je 1886. godine spomenuo i Garashaninov savremenik, (Boshnjak od Varcara) chuveni bosanski franjevac Antun Knezhevic':
”Kralj pako Ugarski Matijash Korvin, bio je chelni i zakleti neprijatelj Bosne i Boshnjakah, i njihova Kralja. On je prisilio bosanskog kralja da prekine odnose sa sultanom, a sam je s njim potajno sklopio mir. Hrvati kao ugarski saveznici bili su protivniji Bosni od istih Madjarah”.9
Smatram da se na osnovi ovdje predstavljenih dokaza mozhe tvrditi da je u vrijeme od 15. do 19. stoljec'a u zemljici Bosni i te kako postojao onaj vidik bosanskog identiteta shto ga je gore spomenuta V. Krzhishnik Bukic' oznachila kao ”druzhbeno-skupinski povezovalen vidik identitete” i stavila pod znak pitanja. I shta zapisati na kraju? Proshlo je dvadeseto stoljec'e, vrijeme u kojem su bile oznake Boshnjani, Boshnjaci odnosno Bosanci, zbog hrvatsko-srpskih politichkih interesa u Bosni i Hercegovini skoro sasvim odstranjene iz ekonomskog, kulturnog i politichkog zhivota. I zadnji hrvatsko-srpski rat protiv drzhave Bosne i Hercegovine je vec' proshlost.
Da li je pochetak 21. stoljec'a pravo vrijeme za stvarno vrac'anje bosanskog identiteta svim bosanskim katolicima, muslimanima i pravoslavnima? Bojim se da nije!
____________________
1 Bijelo Dugme, Tako ti je mala moja kad ljubi Bosanac, 1975. London (Album: ”Shta bi dao da si na mom mjestu”)
2 V. Krzhishnik Bukic', Bosanska identiteta med preteklostjo in prihodnostjo. Ljubljana, 1996, str. 67-71.
3 K. Mihailovic', Janicharove uspomene ili turska hronika. Beograd, 1986.
4 F. Gestrin, Slovanske migracije v Italijo. Ljubljana, 1998. str. 33.
5 O admiralu Petru Ohmuchevic'u vidi: H.S. Mekanovic', Slika Krist i donator na izlozhbi ”The Croats – christianity, culture, art” u Vatikanskom muzeju. Boshnjak (godina III. broj 15) 2004. Ljubljana, str. 25-27.
6 L.M. Markeshic', Katolichka reforma i njezin znachaj ”za narod puka slovinskoga” prema djelima fra Matije Divkovic'a (1563-1631). Zbornik: Povijesno-teoloshki simpozij u povodu 500. obljetnice smrti bosanske kraljice Katarine. Sarajevo, 1979, str. 151-163.
7 O tome vidi: J. Vonchina, Andrija Kachic' Mioshic', Razgovor ugodni naroda slovinskoga – Matija Antun Reljkovic', Satir iliti divji chovik. Zagreb, 1988. str. 866-869.
8 O tome vidi: M. Vukic'evic', Program spoljne politike Srbije na koncu 1844. (Delo) Beograd, 1906, str. 321-336; V. Chubrilovic', Garashaninovo nachertanije. Enciklopedija Jugoslavije 3, Zagreb, 1958. str. 429; P. Shimunic', ”Nachertanije”: tajni spis srpske nacionalne i vanjske politike. Zagreb, 1992. str. 102-106.
9 S.A. Kovachic', Pad Bosne i Hercegovine pod Turke u spisima bosanskohercegovachkih franjevaca. Zbornik: Povijesno-teoloshki simpozij u povodu 500. obljetnice smrti bosanske kraljice Katarine. Sarajevo, 1979. str. 71.
|
|
Zadnja izmjena: 2006-07-23
ISSN 0350-6517
Copyright © 1995-2008 Chasopis Most · Mostar · Bosna i Hercegovina
Design by © 1998-2008 Haris Tucakovic' · Sweden
|
|