|
Povijesni podaci
Ova dzhamija predstavlja obnovljenu Habil-efendijinu ili Turbe dzhamiju, ponovo sazidanu na mjestu stare. Drugi dokaz za ovo nashe tvrdjenje je nalaz u konsignaciji neautorizovanog plana iz 1789. godine, gdje se donja dzhamija u blizini pozorishta naziva dzhamija Habil ef.
Habil ef. bio je poznati beogradski muftija. Vjerovatno po tradiciji ostao je naziv dzhamiji prema zanimanju osnivacha. U dvorishtu dzhamije pokopano je tijelo Kara Mustafa-pashe, poslije katastrofalnog neuspjeha pohoda na Bech i njegovog pogubljenja 1683. godine po nalogu sultana – zadavljen je svilenim gajtanom a njegova glava je poslata u Jedrene sultanu u ruke, a ukopana je u glavnom mezaristanu.
Kako je tijelo vezira Kara Mustafa-pashe tu pokopano u dvorishtu Habil ef. dzhamije, sagradjeno je turbe na mezaru, povec'ana je plac'a sluzhbenicima dzhamije. Mozhda je od tog vremena – pokopa tijela Kara Mustafa-pashe, Habil ef. dzhamija i prozvana ”Turbe dzhamija” chiji je naziv trajao do kraja XIX stoljec'a. Ova dzhamija je u periodu austrijske okupacije u vremenu 1717–1739. godine bila pretvorena u vojnu bolnicu, koja je ucrtana 1740. godine u planu. Poslije ponovnog dolaska turske vojske 1739. godine nakon austrijskog poraza kod Grocke iste godine dzhamiju je obnovio deftedar Ahmed ef. Za dushu svog oca, koji je granichio sa imanjem i kuc'om beogradskog muftije, po chemu je i ul. u Brushovom planu onda zapisana Mufti gassen.
Turbe dzhamija, koja je bila u blizini Bajram-begove dzhamije, sluzhila je nakon otvaranja Beogradskog pozorishta za smjeshtaj pozorishnih stvari, za razliku od Bajram-begove dzhamije, koja je bila pretvorena u kotlovnicu pozorishta, a potom je od naroda dobila naziv ”Kara dzhamija”. Bajram-begova je dzhamija procijenjena na 120 dukata, a imala dimenzije tlocrta 15,00 x 15,00 m, a Turbe dzhamija procijenjena je na 80 dukata, a imala je dimenzije 11,00 x 11,00 m.
Arhitektura
U Joksimovic'evom planu, koji je provodio novu regulaciju Beograda, utvrdjeno je, da je Turbe dzhamija imala tlocrt objekta 11,00 x 11,00 m, a visinu do vrha kubeta (kupole) 16,00 m. Objekat je pripadao jednoprostornoj potkupolnoj dzhamiji, sa neuobichajenim rjeshenjem zavrshnog dijela gradjevine, gdje su se iznad pandantifa nalazile kupolice na uglovima sa dosta visokim tamburom, shestokutnog presjeka, shto je istiche sa dosta skladnim proporcijama ukomponovanih elemenata, jednostavne i dopadljive arhitekture fasada – neuobichajene za balkansku islamsku sakralnu arhitekturu. Slichno rjeshenje nalazimo kod Husein-pashine dzhamije u Pljevljama, koja spada u mali broj potkupolnih dzhamija koje nisu stradale od vandala novog vremena, koji su uzhivali u rushenju sakralnih islamskih objekata, posebno onih koji su imali visok stupanj vrijednosti i bili su pod zashtitom drzhave. Josh gore, shto su te horde rushitelja tjerale i ponizhavale narod sa drvenim palicama karadzha, da sam srushi elemente na objektima koji nisu srusheni i ochisti otpadni materijal i odveze ga na deponije otpadnog materijala i smetljishta, a prostor uredi za parking prostor.
Inache, gradjevina na vidljivim fasadama ima po dva otvora koji se zavrshavaju shiljatim lucima. Postavljen je podesni vijenac, a zatim se zid bez otvora dosta visoko dizhe do krovnog vijenca. Dakle, pochinje prijelaz u osmokutnu osnovu tambura. Kako chetiri strane tambura zaklanjaju kupolice, prozori su postavljeni samo na ostale chetiri strane u ravni fasadnih zidova. I ovi prozori su bili zavrsheni shiljatim lucima.
Kupola je niska pokrivena olovom, kao i ugaone kupolice.
U Starom Majdanu, 2005.
|