Jagoda Serdarević
RISTO ILIJE IVANIŠEVIĆ
(1842. - 1913.)
Stare srpske porodice u Mostaru |
Porodica Riste Ivaniševića, porijeklom je iz Popova polja i najvjerovatnije je da se u
Mostar naselila krajem XVII ili početkom XVIII vijeka, što svjedoče natpisi na
najstarijim grobovima te porodice koje nalazimo na lokalitetu starog pravoslavnog groblja
Pašinovac u Mostaru. (1)
Risto Ivanišević, rođen je 1842. godine u Mostaru, od oca Ilije
Ivaniševića (2), koji je uz Vuka Mihajlovića, stekao zavidan glas i imanje
sredinom XIX vijeka, baveći se nabavkom čebedžijskih i užarskih proizvoda za Mostar.
U poslove trgovine uključuje i svoje sinove Ristu, Todora i Mitra.(3)
U Srpskoj konfesionalnoj školi pedesetih godina XIX vijeka učitelj Riste
bio je Jovo Miličević, izdanak vrlo stare srpske mostarske porodice. Najstariji
pomen te porodice uočavamo na spomen obilježju iz XVII vijeka koje se nalazi na srpskopravo-
slavnom groblju Bjelušine.(4)
|
Risto Ivanišević |
|
Ilija Ivanišević |
|
Mladi Risto sa grupom naprednih Srba omladinaca učestvovao je u inicijativi za otvaranje
Srpske čitaonice u Mostaru. Potpisnik je molbe upućene Vladi u Sarajevo,
odnosno valiji Safetpaši za otvaranje ove čitaonice. U zaostavštini Riste
Ivaniševića postojao je recepis sa potpisom valije Safet-paše, koji se
interesovao za lokaciju te čitaonice i visinu iznosa pomoći koju bi trebao poslati.
Risto je zajedno sa igumanom Serafimom Perovićem (5), poslije bune 1862.,
predao sedam fermana u Mostarsku mešćemu (opštinu), koja se nalazila u Staroj
mahali (današnja ulica Mala tepa). Fermanima se tražilo odobrenje za izgradnju
sedam pravoslavnih crkava u Hercegovini a jedan se odnosio na gradnju Saborne crkve
u Mostaru. Prvi radovi na novoj Sabornoj crkvi započeli su 15. marta 1863., a
završili u jesen 1873. godine. Osveštena je 18. oktobra na Lučin dan. Posvećena
je prazniku Svete Trojice u proljeće kad Mostar zabijeli pod beharom.
Za vrijeme Austrougarske uprave u našim krajevima, Risto je uspio sačuvati
turske pečate a među njima i stari grb Hercegovine koji su Turci koristili
za vrijeme njihove okupacije u Mostaru. (6) Odmah po Austrougarskoj okupaciji
Mostara, avgusta 1878. godine, počinje ozbiljnija politička karijera Riste
Ivaniševića. Delegaciju (7), uglednih Mostaraca koja je trebala da otputuje u
Beč, kako bi Caru i Kralju predala svečanu Adresu (8), odredio je austrijski
general Jovanović. Među njima se nalazio i Risto, što govori o njegovom
velikom uticaju i ugledu u gradu.
Srbi u Mostaru su bili nezadovoljni postupcima austrijskog režima prema crkvenim
opštinama, njihovim školama i uopšte prema srpskom narodu, te je Mostarska
crkvena opština jula 1880. godine povjerila sastavljanje Memoranduma učitelju
Jovi Ljepavi i Risti Ivaniševiću. (9) Potpisnici ovog memoranduma bili su
srpski trgovci i zanatlije, njih 160, zajedno sa mitropolitom Ignjatijem i arhimandritom
Leontijem Radulovićem.
Osim političke karijere, Risto se zanima i za pisanu riječ te formira vrlo
bogatu ličnu biblioteku pa ga možemo svrstati u najpoznatije bibliofile u Mostaru.
Jedan je od prvih koji je uredio arhiv i biblioteku Mostarske srpske opštine a
pripadaju mu i velike zasluge za prvu javnu čitaonicu pri Srpskom pjevačkom društvu ”Gusle” u Mostaru. Bavio se
prikupljanjem starina, bio pretplaćen na mnoge časopise, kupovao knjige te preko njegove
pisane ostavštine saznajemo da je iza sebe ostavio izuzetno vrijedan i bogat lični
bibliotečki fond. U kući ovog uglednog Mostarca bila su sačuvana 32
pergamentna lista starog jevanđelja, koje je napisao Manojlo Grk kasnije
poznatije pod nazivom ”Mostarsko jevanđelje”. Ukrašeno je minijaturama, a datira
iz XIV vijeka. (10)
Pergamenti su poklonjeni Srpskoj Kraljevskoj Akademiji u Beograd gdje se i danas
nalaze.
Kada je obolio pred kraj svoga života i bio vezan za sobu, kako to navodi Vladimir
Ćorović, počeo je da bilježi svoja sjećanja o Mostaru i o ličnostima koje
je poznavao.(11)
Risto Ivanišević je bio član privremenog odbora Srpskog pjevačkog društva ”Gusle”, na osnivačkoj skupštini
održanoj 18. decembra 1888. godine (12) a isto tako je u dva navrata (1893. - 1895.) i
(1902. - 1903.) vršio dužnost predsjednika Upravnog odbora pomenutog društva. (13)
Sa omota notnog zapisa ”Liturgije” od autora Kornelija
Stankovića, saznajemo da je Risto bio pjevač zbora, što nam govori o
njegovoj muzičkoj nadarenosti. (14)
Risto Ilije Ivanišević umro je u Mostaru gdje je i sahranjen. (15)
O njemu su mnogi ugledni građani Mostara poslije njegove smrti, u svojim sjećanjima
govorili i pisali sa dužnim poštovanjem.
Jovan Radulović u svojim sjećanjima vezanim za osnivanje ”Gusala” navodi slijedeće ličnosti
i piše: ”Svi najbolji sinovi i
narodi tadašnjeg Mostara, od Ignjatija Gatala, Riste Ivaniševića do Luke
Grđića, Alekse Šantića, Svetozara Ćorovića, Atanasija Šole i drugih
promarširali su kroz ovu ustanovu i dali joj najbolji dio sebe”. (16)
Branislav Bančić: ”U Mostaru, 18. decembra
1888. godine osnovano je društvo ’Gusle’. To je datum prve skupštine na
kojoj su pročitana od vlasti odobrena pravila. Prvi od vlasti priznati odbor činili su: Jovo
Šola ( predsjednik), Risto Ivanišević (podpredsjednik), Mića Bilić (perovođa),
Ignjat Gatalo (knjižničar), te članovi Đordo Zec, Risto Pavić, Đorđo
Radulović, Luka Knežić i Vojislav Šola”. On dalje piše ”... obzirom da je prije pojave ’Gusala’ 1888. godine, šest godina
ranije raspuštena Srpsko crkvena opština od strane Austrijske monarhije, Srbi u
Hercegovini ponovo ovim društvom oživljavaju kulturni i nacionalni aktivitet”.
Stevan Šiniković predsjednik Srpsko crkvene opštine Bijelo polje u jednom
svom izvještaju navodi da je Risto I. Ivanišević zaslužan za nabavku svih
nepokretnih dobara koje posjeduje crkva u Bijelom polju. Sve je to ”namaknuto i kupljeno nastojanjem
i zauzimanjem gospodina Riste kad on bijaše član ove Opštine”. (17)
O odnosima tuđinske vlasti prema obrazovanju domicilnog stanovništva govori jedan
zanimljiv podatak. Prilikom dolaska Hadži Koste 1860. godine iz Beograda u Mostar
koji je bio trgovac knjigama tadašnje turske vlasti ga zatvaraju bez ikakvog
objašnjenja.
Da se u Mostaru mnogo čitalo, između ostalih navodi Jovan Radulović i dodaje ”... kad bi se mogli pružiti
realni statistički podaci kakve je knjige i časopise kupovala mostarska čitalačka
publika, dobila bi se svetla slika ovoga grada, kada je pred Prvi svetski rat Mostar
imao 165 redovnih pretplatnika Srpske književne zadruge, pored dobrotvora i onih
koji su izdanja direktno naručivali...” (18)
Tako je ugledni Mostarac Jovo Šotrić naručivao za svoga sina Atu knjige,
koji je u Mostaru pored Joanikija Pamučine (19), imao najbogatiju
biblioteku. U njoj su se nalazila čak i Puškinova djela i od Alberta Fortisa
talijanski orginal ”Putovanje po Dalmaciji”. (20)
U godišnjem Izvještaju ”Kola srpskih sestara” iz 1923. godine, piše kako
je Veljko Oborina darovao bogatu biblioteku ovom udruženju a braća Krulj
su poklonili knjige paroha mostarskog Alekse Čokorila i njegovog sina Đorđa,
knjižnici mostarskoj podružnici ”Kola srpskih sestara”.
Neke knjige udruženja ”Kola srpskih sestara Mostar”, nalaze se u biblioteci
Arhiva Hercegovine Mostar. Predpostavljamo da su došle putem preuzimanja arhivske
građe, o čemu nemamo vjerodostojnih podataka.
Brojne porodične biblioteke u Mostaru su u XIX vijeku poklanjane ili uz neznatan
otkup prepuštane javnim i nacionalnim bibliotekama. Nemarom zaposlenih, nedovoljnom
stručnom sposobnošću, ratovima koji su gotovo redovito harali na ovim prostorima
uslovilo je da vrijedne i stare knjige, časopisi te rukopisi i drugi pisani dokumenti
budu uništavani.
|
| PRIVATNA
BIBLIOTEKA RISTE I. IVANIŠEVIĆA |
U arhivskoj građi Kotarskog suda Mostar, u kutiji sa oznakom ostavine (1913. -
1918.) pronašli smo popis biblioteke Riste I. Ivaniševića. Sa omota spisa
saznajemo da je prema dopisu sa suda 25.1.1915., pod brojem Os 634/13 u pogledu
sastavljanja inventara biblioteke, oporukom gospodin Risto Ilije Ivanišević
ostavio istu Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini Mostar u trajno vlasništvo. Gotovo
svi autori koji su do sada pisali o bibliotekama u Bosni i Hercegovini marginaliziraju
veoma bogatu biblioteku Srpsko pravoslavne crkvene opštine u Mostaru.
U Ristinoj biblioteci zastupljena su djela iz nauke, istorije, umjetnosti i
kulture, prosvjete i drugih oblasti. Navešćemo, od 351 knjige iz te biblioteke, kraći
analitički pregled knjiga iz kojeg se može uočiti da preovladavaju knjige iz oblasti
istorije srpskog, jevrejskog i ruskog naroda, lijepe književnosti i umjetnosti, kao i
djela o vaspitanju omladine (pedagoška literatura), liječnička literatura, školski
udžbenici, knjige crkvenog sadržaja, sabrana djela tadašnjih klasika, kalendari,
rječnici, razna upustva u granama poljoprivrede i zanatstva, kao i drugo. Čitaocu
skrećemo potpunu pažnju samo na neke dragocjene primjerke iz biblioteke Riste
Ivaniševića. U njoj se nalaze gotovo kompleti bosanskohercegovačkih časopisa (”Bosanska vila”; mostarska ”Zora”; ”Srpska zora”; ”Glasnik Zemaljskog muzeja”, Sarajevo...), zatim Časoslovac,
rijetka izdanja kao što su: ”Mostar nekad i sad” autora Luke Grđića
Bjelokosića; ”Manifest komunističke
partije” Marksa; ”Muslimanskoj mladosti” Osmana Đikića...
Biblioteka je sakupljana dugo. Fond knjiga Ristine biblioteke, vezan je najvećim
dijelom za srpsku nacionalnu kulturu, te borbu srpskog naroda za očuvanje
nacionalnog i kulturno- historijskog identiteta na ovim prostorima u doba Austrougarske
monarhije. Preko 70 procenata knjiga odnosi se na srpsku istoriju, umjetnost i
književnost. U ovoj biblioteci je samo jedna knjiga na njemačkom jeziku.
POPIS INVENTARA
ČASOPISI
Bosanska vila, Sarajevo, god. 1885, 1886, 1889, 1891, 1892, 1893, 1895, 1896, 1897,
1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912,
1913.
Brankovo kolo, Sremski Karlovci, god. 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908.
Srđ, Dubrovnik, god. 1902, 1903, 1904, 1906, 1907.
Zora, Mostar, god. 1897, 1898, 1899, 1900, 1901.
Srpska Zora, Sarajevo, god. 1877, 1878, 1879, 1880.
Hrišćanski vjesnik, Beograd, god. 1905.
Ljetopis Matice Srpske, Novi Sad, god. 1858, 1864, 1867, 1868, 1869, 1874, 1874,
1876, 1880, 1881, 1882, 1883, 1885, 1886, 1887, 1890, 189l, 1892, 1893, 1894, 1895, 1896,
1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1912,
1913, 1915.
Glasnik Zemaljskog muzeja, Sarajevo, god. 1885, 1889, 1890, 1891, 1892, 1893, 1894,
1896, 1898, 1911.
Privrednik , Beograd, god. 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907,
1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1913.
Risto Ivanišević poklonio je Srpsko pravoslavnoj crkvenoj opštini Mostar ukupno 351
knjigu. Inventar biblioteke napisan je na dvanaest stranica velike sveske prilično
nečitkim rukopisom. |
KNJIGE
1. Dositej Obradović: Život i priključenije.
2. Simo Matavulj: S mora i planine.
3. Luka Grđić: Mostar nekad i sad.
4. M. Car: Rat alkoholizmu.
5. T. Ostojić: Kosovo.
6. V. Vučetić: Prijatelj grešnika.
7. Jovan Subotić: Druge pesme.
8. A. Protić: Naši moderni istoričari.
9. Stojanović: Srbi i Hrvati.
10. R. F.: Propast sveta.
11. S. Samardžić: Iz iste nahije.
12. M. K.: Srpska kultura.
13. Šematizam srpske eparhije Zahumsko - hercegovačke.
14. S. S.: Slavopoj Petroviću Njegošu.
15. T. Masarik: Govor u austrougarskim delegacijama.
16. M.: O zemlji, mjesecu, suncu i zvijezdama.
17. Osman Đikić: Muslimanskoj mladosti.
18. Lj. Vlačić: Iz prošlosti Srpske.
19. Odjek Srpsko pravoslavnog sveštenstva.
20. V. Vrčević: Hercegovačke narodne pjesme.
21. M. Spasić: Vospitanije djece.
22. M. Spasić: Konavoska zdravica.
23. J. Živković: Vinogradarstvo.
24. Z. Mihajlović: Razgovori u dokolici.
25. Agrarni pokret u Rusiji.
26. Zbornik molitava.
27. V.: Zastupnici jevrejskog društva.
28. V.: Ruski zastupnici.
29. H. S.: Dođi, dobro došao!
30. H. S.: Prva molitva.
31. Kovačević: Raseljavanje u BiH.
32. Konstantinović: Krvava noć u Beogradu.
33. K.: Otkrivanje Amerike.
34. J. P.: Trgovačko knjigovodstvo I.
35. L. Vojnović: Književni časovi.
36. Psaltir.
37. Časoslovac.
38. Manifest komunističke partije.
39. Sundečić: O Starčeviću.
40. M. D.: Pčelarstvo.
41. Prvi izvještaj ”Prosvjete”.
42. M. Č.: Naša prosvjetna politika.
43. M. Cvetić: Pitanje uređenja srpskih škola.
44. Lujo Vojnović: Vođ kroz Dubrovnik i okolna mjesta.
45. V. Grđić: Riječ dvije o našem sporu.
46. Upustvo - kako da gajimo marve.
47. S. Popović: Osvojenje Bara.
48. V. G.: Razvitak - istorija crkve.
49. J. Kostić : Pesme.
50. Lj. L.: Zanati i zanatlije.
51. D.: O prkosnoj BiH.
52. M. V.: Starinar.
53. M. Š.: Porodica.
54. V.: Deca.
55. Godišnjica Nikole Ćupćića.
56. S.: Niz bisera.
57. M.: Djeca robijaša
58. Riječ srpskoj omladini. |
(1) Radomir Stanić, Natpisi na spomenicima u groblju Pašinovac u Mostaru, ”Hercegovina”, Mostar, 1985. g., br. 4; str.
166.
(2) Vladimir Ćorović, Mostar i njegova Srpska pravoslavna opština, Beograd, 1933., str.
39.
(3) Boenische Botte, Sarajevo, Ilija (otac) i (sinovi Risto, Todor i Mitar), Ivanišević
1900, Trgovina mješovite robe u Mostaru, str. 474. - Isto, Prva hercegovačka industrija
drveta Ivanišević i drugovi iz Konjica - Bijela, vlasnici Jovo M. Dučić, Vaso
Vasiljević, str. 486. - Sarajevski list, Sarajevo, 1918. g., izroci P.416/3 - 1914; spor
između t.t. Ivanišević i drugovi iz Konjica, protiv t.t. Pietro Rossi iz Napulja.
(4) Radomir Stanić, Groblje na Bjelušinama u Mostaru (skica za monografiju), ”Hercegovina”, Mostar, 1981. g., br. 1; str.
182.
(5) Serafim Perović (22.6.1827. - 17.2.1903. g.), ustoličen je za Hercegovačko
Zahumskog mitropolita u Neđelju Tominu 1889. god., odobrenjem Njegove Svetosti -
Pravoslavnog vaseljenskog Patrijarha carigradskog Dionisija V, a na temelju
najmilostivnijeg naimenovanja Njegova Carsko - Kraljevskog i Apostolskog Veličanstva
Franca Josifa I, od pravoslavnih Prvosveštenih episkopa, odnosno Mitropolita Georgija
sarajevskog, Dionisija tuzlanskog i Gerasima boko - kotorsko - dubrovačkog.
(6) Mostarska beledija (opština) koristila je stari hercegovački grb sa motivom crvenog
polja u obliku štita sa savijenom desnom rukom i mačem u šaci.
(7) U delegaciji su bili: Muhamed-beg Alajbegović (gradonačelnik Mostara); Ignjatije
(mitropolit), Serafim Perović (arhimandrit iz manastixa Žitomislić); fra Paskal
Buconjić (biskup); Fejzaga Šehović; Pero Kovačević; fra Stipe Naletinić i Fatim
efendija - Marko Poljanić (sestrić fra Grge Martića).
(8) Adresa je bila litografisana, ukoričena u kadifu i zlatom išarana po kadifi.
(9) Kapidžić Hamdija, Hercegovacčki ustanak 1882. godine, Sarajevo, 1958.g., str. 68 i
69.
(10) Ćorović, navedeno djelo, str. 82. - Uspomene Riste I. Ivaniševića Mostarca, ”Bratstvo” XXVII, Beograd, 1933. g.
(11) Ćorović, navedeno djelo, str. 82.
(12) Branislav Bančić, Tragom spomenice izdate povodom 50-te godišnjice ”Gusala” 1938. godine, ”Knjiga o Mostaru”, Beograd, 1998. g., str.419.
(13) Izvješaj o radu Srpskog pjev. druš. Gusle u Mostaru, Mostar, 1903. g., s. 1.
(14) Iz građe Arhiva Hercegovine Mostar (SPGM) - Srpsko pjevačko društvo ”Gusle”, Mostar (1888. - 1941.).
(15) V. Ćorović, navedeno djelo, str.82.
(16) Jovan Radulović (Neretljanin Letopisac), Od osnivanja ”Gusala” do pokreta ”Zore”, Glasnik Jugoslovenskog
profesorskog društva, Beograd, 1937. g.
(17) Srpski vjesnik Mostar, 1898. g. br.26 str. 4.
(18) Vuk Karadžić, Srpski rječnik, Beč, 1852. godina... prenumeranti iz Mostara su:
Serafim Šolaja (efnmer); Petar Prokopije Čokorilo (sveštenik); Jovan Kovačević; Sava
Njunje; Pavao Emilije Relja (u ć. k. konsulatu) i Klisare za crkvu. - Srbskodalmatinski ”Magazin”, Zadar; 1873. g., knj. XXX,
str. 159.
(19) P(avao) Mitrović, Biblioteka Joanikija Pamučine, Sarajevski list, Sarajevo, 4.V
1918., god. XLI; br.97, str. 4.
(20) V. Ćorović, navedeno djelo, str. 82. |
|
