Nasuf
Fazlagić
TRAGOVI U KAMENU
Jedan
majdan stećaka na Gatačkom polju
star je najmanje petsto godina
|
Rubovi
gornjeg i donjeg Gatačkog polja kao i neki
dijelovi gatačke površi pokriveni su brojnim
srednjovjekovnim grobljima, koja se spominju u
naučnoj literaturi, jer njihovi elementi i
neke cjeline po formi i ostalim osobenostima
spadaju među ljepše nadgrobne spomenike
Bosne i Hercegovine. Svi oni koji su ove
nekropole posjetili namjerno ili slučajno
postavljali su skoro ista pitanja koja se
uglavnom svode na sljedeće: Ako su ovi
glomazni i teški nadgrobnjaci odvaljivani od
stijene, kako su obrađivani, gdje su im bili
majdani i na koji način su dovlačeni na
groblja? Na neke od ovih pitanja je moguće
odgovoriti na osnovu tragova ostavljenih u
majdanima i na grobnim kamenovima kao i na
osnovu današnjih primitivnih oblika rada pri
odvaljivanju, obradi i prevozu krupnog kamenja.
Odvaljivanje kamenih blokova od kojih su
nastajali stećci u Gacku išlo je
dosta teško. Ima mišljenja da su u kamenu željeznim
dlijetima vrćene rupe u određenom pravcu da
bi kamen raspuknuo. Postoji mogućnost da su u
izvrćene rupe nabijeni suhi jelovi klinovi, a
zatim u njih sipana voda da zabreknu i da širenjem
razbiju kamen, što bi se, donekle, moglo
prihvatiti. Mišljenja o ovom poslu su
uglavnom podijeljena, ali je pak
najprihvatljivije da su u izvrćene rupe
nabijani drveni klinovi, a u njih gvozdeni, a
onda se zajednički maljevima složno u te
klinove udaralo, kakvih slučajeva ima i
danas, da bi kamen pod jednakim opterećenjem
raspuknuo.
|
|
Karakterističan primjer zasijecanja stećaka
postoji na rubu Gatačkog polja kod
sela Kule na lokalitetu Geljeve
grede, gdje je sigurno postojao majdan -
kamenolom za vađenje i odvaljivanje
nadgrobnog kamenja i to velikog kapaciteta, što
se pažljivim posmatranjem i danas može uočiti.
Jedan zasječen, od stijena neodvaljen i napušten
stećak i danas stoji u srednjem dijelu toga
majdana. Njegova okolina podsjeća na veliko
radilište odakle su vađeni i odvaljivani
kameni blokovi.
Dužina navedenog zasječenog komada,
prirodnog okrajka stijene je 196, debljina 45
i širina nešto preko 100 centimetara. Prema
postojećim dimenzijama ovaj nadgrobnjak je
trebao imati oblik ploče. Blok je po čitavoj
dužini zasječen površinskim kanalom na škarpu,
koji se pri dnu sužava, tako da mu je širina
pri vrhu 12, a prid nu 6 centimetara. Dubina
zasjeka je u prosjeku 10 - 11 centimetara. Čitavom
dužinom zasjeka, ukopano je 6 rupa prečnika
6 centimetara sa dubinom od 17 centimetara (10
+ 7 cm zajedno sa dubinom zasjeka). Razmak
između izvrćenih rupa je nejednak 14, 15,
20, 23 i 39 centimetara. Blok je dovoljno
”otkriven” - pristupačan tako da je na
njemu istovremeno moglo raditi više ljudi.
Sve je ovo odlično očuvano. Kamen krečnjak
je zdrav i jedar.
Ostaje otvoreno pitanje zašto je sve ovo napušteno.
Na bloku je evidentno da nije izvršeno
potpuno zasijecanje, jer nedostaje poprečni
zasjek u dužini od jednog metra. Rupe u
kamenu djeluju kao trag ovčijih nogu zbog čega
neupućeni kažu da je tu ”ovca gazila kad
je nekad kamen bio mehak i nezreo”. Postojeće
rupe u ovom bloku se redovno svake zime
prirodno pune vodom od kiše i snijega koja se
mrzne, ali blok nije raspuknuo niti misli,
nego to tako stoji najmanje petstotina godina,
računajući da su ti radovi izvođeni prije
1482. godine, tj. prije pada Hercegovine
pod Turke.
Pošto je gatački kraj bogat čvrstim
i jedrim kamenom, majdana je za ove svrhe bilo
na sve strane, i vjerovatno ih još ima koji
nisu zvanično utvrđeni, a koje bi kao i stećke
trebalo uvrstiti u spomenike kulture i zaštititi.
Dva majdana stećaka u Strugovima i na Grajskoj
glavici u gatačkoj općini navodi Pero
Slijepčević u svome radu ”Staro
groblje po Gacku” (GZM IZ 1928. Sveska
za historiju i etnologiju Sv.2. str. 57).
|
|
|
